Wie niet in zijn eigen lichaam zit, onthoudt slecht

Hevige angst of stress geven soms het gevoel dat je je lichaam even verlaat. Dat hindert de werking van het geheugen, blijkt nu.

Verschenen in NRC Handelsblad op 11 maart 2014

Mensen die zich buiten hun lichaam wanen terwijl ze een lastig onderhoud met een excentrieke professor hebben, onthouden minder van die hele gebeurtenis dan mensen die de boel vanuit hun eigen lichaam bekijken. Ons geheugen werkt blijkbaar beter als we de wereld waarnemen vanuit ons eigen lijf. Dat schrijven onderzoekers van het Karolinska Instituut in Stockholm deze week in het vakblad PNAS (early edition).

Maar wanneer zit iemand nou niet in zijn eigen lichaam? Welnu, bij ingrijpende emotionele gebeurtenissen onttrekken mensen zich soms aan de werkelijkheid; ze zijn dan ‘even weg’ en herinneren zich later vaak niet wat er gebeurd is. Dat komt bijvoorbeeld voor bij mensen met schizofrenie, een post-traumatische stress-stoornis of borderline.

Hersenonderzoeker Henrik Ehrsson wilde testen of herinneringen inderdaad slechter worden opgeslagen als iemand zich losgezongen voelt van zichzelf. Met een speciale proefopstelling verplaatste hij het gevoel van ‘zelf’ van zijn proefpersonen, in totaal 129 studenten, naar een plek buiten hun lichaam (zie inzet). Een oude, markante professor overhoorde de studenten mondeling terwijl ze zich buiten hun lichaam waanden of gewoon erin. Hij stelde vragen over vier onderwerpen waar ze van tevoren tien minuten iets over hadden gelezen: geopolitiek, mechanica, hersenwetenschap en poëzie. Tussendoor oreerde de hoogleraar over hoe erg het is om te falen, of over het belang van kennis. Zo maakte de gebeurtenis extra veel indruk op de studenten. Dat hij een professioneel acteur was, wisten de deelnemers niet. De acteur op zijn beurt wist niet of de proefpersoon ‘in’ of ‘buiten’ zijn lichaam zat.

Een week later moesten de studenten zo gedetailleerd mogelijk komen vertellen wat zij zich konden herinneren. Hoe de kamer eruit zag, wat er gebeurde, wat de professor zei, hoe ze zich voelden. De studenten herinnerden zich gemiddeld 42 procent minder over de belevenissen die ze buiten hun lichaam hadden ervaren, laat mede-onderzoekster Loretxu Bergouignan desgevraagd weten. Dat kwam niet doordat ze waren afgeleid door het rare gevoel van buiten hun lichaam zijn: over de examenonderwerpen wisten ze evenveel.

Herinneringen aan persoonlijke gebeurtenissen worden in het brein vastgelegd via een hersengebied dat hippocampus heet. Op hersenscans was de activiteit van de hippocampus duidelijk anders tijdens het ophalen van de herinneringen die buiten het lichaam waren beleefd.

De onderzoekers vermoeden dat de route in het brein waarlangs herinneringen worden opgeslagen, hapert wanneer ons perspectief buiten ons eigen lichaam is.

Zo verlaat je in een experiment je lichaam

De ‘ogen en oren’ van de proefpersonen staan in het onderzoek als het ware op een statief. In een virtual reality bril zien proefpersonen de beelden van twee videocamera’s die als een verrekijker op het statief staan. Via koptelefoontjes horen ze het geluid van twee microfoontjes op de camera’s.

In de uit-het-lichaam situatie staan de camera’s op afstand, gericht op de deelnemer zelf. Zo ziet diegene zichzelf alsof hij naar een ander kijkt. Eén onderzoeker duwt ritmisch met een stokje tegen de borst van de deelnemer, terwijl een andere onderzoeker simultaan met een stokje vlak onder de camera’s prikbewegingen maakt. Binnen tien seconden wanen de proefpersonen zich dan fysiek op de plek waar de camera’s staan.

Bij de in-het-lichaam situatie staan de camera’s pal boven het hoofd van de proefpersoon. Zo blijft het perspectief nog steeds in hemzelf.

Onderzoeker Henrik Ehrsson laat zijn proefpersoon zich buiten zijn lichaam wanen